Теңіздің бетін ақ көбік шашып, иіріммен билеп жүзіп жүрген сымбатты бейне – дельфин. Адамзат бұл жануарды ежелден мейірімнің, достықтың, еркіндіктің символы ретінде қабылдаған. Расында да, дельфиндердің ақылды, сергек әрі адамға етене жақын болмысы сансыз ертегі мен аңыздың арқауына айналды. Алайда қазіргі ғылыми зерттеулер дельфиндердің біз ойлағандай біржақты емес екенін көрсетуде.
Ғалымдар дельфиндердің ми құрылымын зерттей келе, оларды ең ақылды жануарлардың қатарына қосқан. Нақты деректерге сүйенсек:
-
Дельфиндер бір-бірімен арнайы дыбыстық белгілер арқылы қарым-қатынас орнатады;
-
Әр дельфиннің өзіндік «аты» болады – яғни, жеке ысқырық арқылы танылады;
-
Олар айнадағы бейнесін танып, өзін-өзі саналы түрде сезіне алады.
Сонымен қатар, дельфиндер эмоцияны түсінеді, адамдармен ойын ойнап, көңіл күйін білдіре алады. Кей жағдайларда олар адам өмірін аман алып қалған мысалдар да кездеседі.
Алайда дельфиндерге қатысты соңғы жылдардағы зерттеулер бұл жануарлардың тек «теңіз періштесі» емес, мінез-құлқы күрделі тіршілік иесі екенін аңғартты.
Мысалы:
-
Кей дельфиндер адамдарға достық ниет танытып, кейін агрессия көрсетуі мүмкін;
-
Әсіресе тұтқында ұсталатын дельфиндер (дельфинариум, океанариумдарда) күйзеліс пен еркіндіктің болмауынан қауіпті әрекеттерге барады.
Дельфиндер навигация мен байланыс үшін жоғары жиілікті дыбыстық сигналдарды қолданады. Бірақ бұл дыбыстардың теріс әсері де жоқ емес:
-
Басқа теңіз жануарларының есту мүшелеріне зиян келтіруі мүмкін;
-
Су астындағы тыныштықты бұзып, экожүйеге қауіп төндіреді;
-
Кей жағдайда бұл дыбыстар «дыбыстық шабуыл» ретінде де қолданылады – аумақты қорғау немесе қарсыласты үркіту мақсатында.
Көпшілік дельфиндердің бейнесі үнемі күліп тұрғандай көрінетінін байқайды. Алайда бұл – тек физиологиялық ерекшелік. Ғалымдардың айтуынша, олардың секіріп, ысқырып ерекше қимыл көрсетуі әрдайым мейірімділік белгісі болмауы мүмкін. Бұл ойын немесе тіпті мазақ түрінде де көрініс табуы ықтимал.
Дельфин – тек ақылды ғана емес, күрделі ішкі әлемі бар тіршілік иесі. Оның бойында:
-
Ақыл мен эмоция,
-
Инстинкт пен агрессия,
-
Дос болуға ниет те,
-
Қауіп төндіру қабілеті де қатар өмір сүреді.
Демек, дельфиндер – «жақсы» немесе «жаман» деп бөлінбейтін, табиғаттың өзіне тән қарама-қайшылығын бойына сіңірген жануарлар.
Бүгінгі ғылым дельфиндерді бұрынғыдай тек ертегідегі достық бейнемен ғана емес, сыни және жан-жақты көзқараспен тануға шақырады. Олар – табиғаттың күрделі туындысы. Сондықтан дельфиндерге сүйсіне отырып, олардың табиғи инстинктерін ескеріп, құрметпен әрі сақтықпен қараған жөн.